Kıyas ve Re'yin Red Edilmesi

Allah azze ve Celle şöyle buyuruyor:

Hiç şüphesiz biz kitabı sana insanlar arasında Allah’ın sana gösterdiği şekilde hükmetmen için hak ile gönderdik.(Nisa/105)
Onların aralarında Allah’ın indirdiği ile hükmet sana gelen hakkı bırakıp da onların heveslerine sakın uyma (Maide/48)

Allah azze ve Celle’nin indirdikleri : ise Kitap ve Sünnettir.
Allah azze ve Celle şöyle buyuruyor:

Allah sana kitabı ve Hikmeti indirdi.Ve bununla sana bilmediğin şeyleri öğretti.Allah’ın senin üzerindeki fazlu keremi çok büyüktür.(Nisa/113)

Allah’ın ayetlerini eğlence edinmeyin.Allah’ın üzerinizdeki nimetini ve size öğüt vermek için indirdiği Kitabı ve Hikmeti hatırlayın.Allah’tan korkun ve bilin ki Allah her şeyi hakkıyla bilendir.(Bakara/231)

Nitekim size kendi içinizden ayetlerimizi okuyan sizi arındıran size kitap ve hikmeti öğreterek bilmedikleriniz talim ettiren bir peygamber gönderdik.(Bakara/151 Ali İmran/164)

Sizin evlerinizde okunan Allah’ın ayetlerini ve bir de hikmeti hatırlayın.Şüphesiz ki Allah latiftir habir’dir.(Ahzab/34)

Resulullah (s.a.v) de şöyle buyuruyor:

Size kendisine sarıldığınız takdirde dalalete düşmeyeceğiniz iki şey bıraktım Bunlar Allah’ın kitabı ve benim sünnetimdir.

(Hakim.1/93.s)

Dikkat edin Bana Kur’an ve bir de misli verildi.(Ebu Davud 5.c.4604)Yukarıda Bahsettiğimiz Ayetlerde Kitap tan kasıt Kur’an Hikmet’ten kasıt ise Sünnetir.Ayet ve hadislerin açık ifadelerinden de anlaşıldığı gibi insanların tabi olmaları için indirilen bu şeriat resülün Allah’tan alarak insanlara öğrettiği okuttuğu talim ettirdiği ve sarılmalarını emrettiği kitap ve sünnet’tir.

Allah azze ve Celle şöyle buyuruyor:

Rabbinizden size indirilene uyun (Ara’f/3) -Onunla haraket edin onunla hükmedin Çünkü- Her kim ki Allah’ın indirdiği ile hükmetmez ise işte onlar kafirlerin ta kendileridirler.(Maide/44)

Bu ayeti kerimlerin ortaya koyduğu mana göz önünde bulundurulursa artık mümkünmüdür ki resul Allah’ın indirdiğinden gayri şeylere tabi olsun.Yine mümkünmüdür ki insanlar arasında Allah’ın indirdiğinden gayrisi ile hükmetsin.Allah azze ve Celle nin neyi indirdiği ise malumdur.Yani Kur’an da açıkça zikredildiği gibi Allah’u Taala Kitap ve Hikmet’i indirmiştir.Ve insanlar Arasında bunlar ile hükmedilmesini emretmiştir.

Allah’ın sana gösterdiği şekilde insanlar arasında hükmedesin diye sana Kitab,ı hak ile indirdik Allah Rasülü,nün bir asla dayanarak hükmetmesi emredilmiştir.Ayetlerde de anlaşıldığı gibi Allah in indirdikleri Kitap ve sünnettir.Resül (s.a.v) de Allah’ın indirdiği ve gösterdiği şekilde hükmetmesi emredilmiştir.

İbn Abbas şöyle der:

Re’yden sakının Allah meleklerin re’yini reddetmiş ve Ben sizin bilmediklerinizi bilirim demiştir.Peygamberine de; Allah’ın sana gösterdiği gibi hüküm ver demiş kendi görüşünle hüküm ver dememiştir.(Haravi Zemmu’l-Kelam.no:260)

Avf b.Malik’in naklettiğine göre Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

Ümmetim yetmiş kusür fırkaya ayrılacaktır.Bunlar içinde ümmetim için en tehlikeli olanı meseleleri kendi kişisel görüşleriyle Kıyaslayıp helalı haram haramı helal yapan fırkadır.

Hadisin Tamamını Taberani el-Mu’cemul-Kebir’de ve ayrıca Bezzar rivayet etmiş olup ravileri Sahih’in ravileridirler.Hadis sahih tir.Hatib el-Bağdadi el-Fakif ve’l-Mütefakkih 1’179-180; Harevi Zemmu’i-Kelam.no:246.(58b-59a) Tarıhu Bağdad XIII,307-311 Beyhaki el-Medhal 34-35 İbn Abdülberr Camiu beyani’l-ilm II.163.Hakim Müstedrek IV,430 Hakim hadisin Buhari ve Müslim’in şartlarına göre sahih olduğunu söylemiştir.

İmam Buhari Kitabu’l-İ’tisam bi’s-Sünne Babu Ma Yuzkeru min Zemmi’r-Re’yi ve Tekellüfi’l-Kıyas başlığı altında iki hadise yer verir bunlardan bir tanesi Urve’den nakledilmektedir ve Abdullah b.Amr’ın bir hadisini haber vermektedir.İkinci hadis ise Ame’ş’ten nakledilmektedir.Sehl b.Hanif’in İttehümü re’yekum ala dinikum din konusunda re’ylerinize güvenmeyin ifadesine yer vermektedir.

İbn Hacer Buhari şerhinde bu bab’ta Beyhaki’den naklen İbn Mes’ud dan şöyle bir rivayete yer verir.Summe yahdusu kavmun yakisune’l umüra bi-araihim fe yehdimu’l-İslame-Sonra bir topluluk türeyecek işleri kendi re’yleri ile kıyas yaparak ele alacaklar ve İslamı yıkacaklar.(İbn Hacer XIII/241-247)

Ubade b.Samit Hz Peygamber’in; Re’yinizle fetva vermeyin dediğini söyler.(Haravi Zemmu’l-Kelam.no:284)

İbn Ömer tavaf esnasında Cabir b.Zeyd ile karşılaşır ve ona:

Ey Ebü’ş-Şa’şa Sen Basra’nın fakihisin sadece Kur’an ve Sünnet ile fetva ver;eğer bunun dışında bir şey yaparsan hem helak olmuş hem de milleti helake sürüklemiş olursun.(Harevi Zemmu’l-Kelam.no:267)

Bir zat İbn Abbas’a gelir ve Görüşün ne diye sorar.İbn Abbas Ben re’y ile konuştuğum takdirde ayaklarımın kaymasından korkarım der.(Haravi Zemmu’l-Kelam.no:266)

Ömer diyor ki:

Ashabı re’y Sünnet’in düşmanıdırlar.Hadisleri ezberlemeyi beceremediler kendilerine soru sorulduğu vakitte bilmiyouz demekten utandılar ve re’ylerine dayanarak Sünnetlere ters düştüler.Onlardan uzak durun.(Harevi Zemmu’l-Kelam.no:253)

Said b.el-Müseyyeb haber veriyor;

Ömer b.el-Hattab (r.a) insanlar arasında ayağa kalkarak; Ey insanlar bilin ki Ashabu’r-re’y Sünnet’in düşmanlarıdır.Ömer’in canı elinde olan Allah’a yemin ederim ki Allah’ın peygamberi vefat etmeden ve vahiy kesilmeden Allah insanları re’y’den müstağni kıldı.Eğer din re’y ile olsaydı mestlerin altına meshetmek üstüne meshetmekten daha doğru olurdu.Aman ha, onlardan sakının.(Harevi Zemmu’l-Kelam.no:252)

İbn Abbas’dan şöyle dediği rivayet olunmuştur:

Cahiliye halkı bazı şeyleri yerlerdi bazı şeyleri de tiksindiklerinden dolayı yemezlerdi.Derken Yüce Allah Peygamberini gönderdi ve Kitab’ını indirdi.Helalini ve haramını açıkladı.Artık onun haram kıldığı haramdır helal kıldığı da helaldır.Hakkında açıklama yapmadığı ise affedilmiştir.Sonra Deki: Bana vahyolunanda yiyen kimse için haram edilmiş bir şey bulamıyorum ayetini sonuna kadar okudu.(En’am/145) Buhari tefsir.99 Müslim zekat.24 Tirmizi libas.6 İbn Mace etime.60) Ebu Davud/13/429-430)

Şa’bi’den nakledilen bir rivayette İbn Mesud şöyle diyor:

Görüşün ne? görüşün ne? demekten sakının.Sizden öncekiler böyle dedikleri için helak oldular.Bir şeyi diğerine kıyas etmeyin yoksa ayaklarınız kayar.(Harevi Zemmu’l-Kelam.no:271)

Şa’bi kanalıyla Mesruktan gelen bir rivayet şöyledir.

Kıyas yapıpta bu yüzden ayaklarımın kaymasından korkarım.(Harevi Zemmu’l-Kelam.no:283)

Şa’bi dedi ki:

Sana Peygamber’in (s.a.v) sahabesinden anlatılanlara sımsıkı tutun kendi re’ylerinden anlatılanları ise helaya fırlat.(Camı’u Beyani’l-ilim (1066)

Evza’i dedi ki:

İnsanlar seni terk etse de seleften aktarılan eserlere (hadislere) tutun.Sana kişilerin re’yi/aklı güzel gösterilse de ondan sakın.( Camı’u Beyani’l-ilim (20779

Ahmed b.Hanbel dedi ki:

Re’y taraflarına kesinlikle bir şey sormayın (Zemmu’l-Kelam (1416)

Ahmed b.Cafer Ebü,l-Abbas el-Farisi el-Istahri’nin naklettiğine göre Ebü Abdullah Ahmed b.Hanbel’in ashabu’r-rey hakkındaki kanaati şudur:

Bunlar bidatçılardır; sapıktırlar sünnet’e ve esere düşmandırlar hadisleri iptal ederler ve Resulullah (s.a.v) a karşı çıkarlar’ Ebu Hanife’yi ve onun gibi düşünenleri imam edinirler onların dinini din edinirler Resulullah’ın ve ashabının sözlerini bırakıp da bu görüşe sapanlarınkinden daha açık sapıklık ne olabilir.
Bu görüşlerden birini benimseyen yahut doğrulayan veya ondan memnun olan ya da onu seven kimse sünnet’e ters düşmüş cemaattan ayrılmış eser’i terk ederek ona aykırı beyanda bulunmuş ve bid’ata düşmüştür.
Ashabu’r-Re’y’e gelince onlar ashabu’s-sünne’yi nabite ve haşeviye diye anlandırırlar.Bilakis Allah’ın düşmanı ashabu’r-re’y nabite ve haşeviye’dir.Resulullah ın eserlerini ve hadislerini terk edip re’y ile hareket etmişler din’de istihsan ve kıyas yapmışlardır.Kitap ve Sünnet’e aykırı hüküm vermişlerdir.Bunlar bidatçı cahil sapıktırlar.Yalan ve iftira ile dünyalık kazanmaya çalışmaktadırlar.Allah hakkı söyleyip eser’e tabi olan Sünnet’e sarılan ve Salihlere uyan kimseye rahmet etsin.(Ebu Ya’la,et’Tabakat’I/35-36)

Son Olarak Ebübekir b.Ebu Davud’un Şa’bi ve Abdurrahman İbn Mehdi’nin şu şiirlerini zikrederek bu kısa çalışmamızı bitiriyoruz.

Ve da anke arae’r-ricali ve kavluhum
Fe kavlu Resulullahi evla ve eşrahu
Ve la teku min kavmin telehhev bi dinihim
Fe tet’ane fi ehli’l-hadisi ve takdahu

Kişilerin re’y ve sözlerinden aman ha uzak dur
Peygamberin sözü en iyi ve en açık olandır
Dinini eğlence edenlerden olma sakın
Yoksa hadis ehline dil uzatır onları kınarsın
(Ebu Ya’la Tabakat II/54 Zehebi Nubela XIII/236)


Dinu’n-Nebiyyi Muhammedin muhtaru
Ni’me’lmatiyyetu li’l-feta el asaru
La terğabenne ani’l-hadisi ve ehlihi
Fe’r-re’yu leylun ve’l-hadisu neharu


Peygamber Muhammed’in dini secilmiştir
Bir genç için eserler ne güzel de binektir
Sakın hadisten ve ehl’i hadisten yüz cevirme
Re’y gece hadis ise gündüzdür.(bilesin)
(Hatib Şeref.r.163)

Allah’ım ayaklarımızı kitab ve sunnet’de sabit kıl ve bizlerin canlarını ancak Müslümanlar olarak al…amin