Maturidiyyeyi Tanıyalım

Maturidiler benzerleri olan Cehmiyye, Mu'tezile, Küllabiye ve Eş'ariyye gibi aynı kelamcı temel yaklaşımı kendilerine kaynak yapan fakat ayrıntı ve yan konularda farklılaşan bir kelam fraksiyonudur. Kurucusu olan Ebu Mansur Maturidi (ö. 333h) vefat ettiğinde bu adla kendisine nisbet edilen bir mezheb henüz mevcut değildi. Bu mezhebin ve kendilerine ait inanç esaslarının resmileştirilmesi ve bir sisteme bağlanması sonraki bir kaç asırda olmuştur.

Kurucu: Ebu Mansur el-Maturidi:

Maturidiyyenin kurucusu olan el Maturidinin tam adı: Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed bin Mahmud el Maturidi es-Semarkandi'dir. Atfedilen Maturid, günümüz Özbekistanında Semerkand yakınında nehre bitişik bir bölgenin adıdır. Yaşadığı cografyanın onun gerek eğitim gerek de getirdikleri hesabına ona kattığı veya etkilendiği bir durum mevcut değildi. Hocaları arasında ismi dikkat çekenler Ebu Nasr Ahmed el-İyaadii, Nasiir bin Yahyaa el Belhii, Muhammed bin Muqaatil er-Raazii ve Ebu Bekr Ahmed el Cüzcaanii'dir.

Maturidiler tarafından kendisine hürmet ve saygı amaçlı "İmamul Mütekellimin" gibi yüce ünvanlar takılmıştır. Ebu Hasen el Eş'ari (ö.324H) ile çağdaş olmasına karşın görüştükleri sabit olmamıştır. İkisi içinde ortak olan husus yaşadıkları devirde Ehli Sünnet ile bidatçi Cehmiyye ve Mu'tezile arasında süregelen bir çatışmanın olduğudur. Cehmiyye ve Mu'tezile,müslümanlar arasında bir çok ayrılma ve sapma ortaya çıkaran ve kendisine onların "ilm ul-kelam" dedikleri sistemin ve bu nedenle kendileri "ehli kelam" olarak çağrılacak grubun öncüleridir. Küllabiyye, Maturidiyye ve Eş'ariyye de bu nedenle ehli sünnet değil, ehli kelam grublardır. Çünki bunların öğretisel poziyonları ve temsil ettikleri düşünce ile sistematik kendi öncülleri olan Cehmi ve Mu'tezili düşünce ile Selefi Salihinin mezhebi arasında, özellikle isimler ve sıfatlar gibi konularda, bir arabuluculuk bir yakınlaşma tesis etmeyi kapsamaktadır.

Tüm kargaşaların yaşandığı bu çatışmanın en bariz olduğu bir dönemde Maturidiyye, Hanefiyyenin içinden ve Eş'ariyye de Küllabiyyeden zuhur etti. Çıkardıkları sonuç şuydu: Kelamcı prensiblere sıkı sıkıya sarılıp, yine ehli kelam olan Cehmiyye/Mu'tezile grubları ile ehli Hadis arasında bir pozisyon almak. Bu amaca ulaşmak için fiili sıfatları(Allahu Tealanın dilemesi ve kudretine ilişkilendirilmiş eylemlerin varlığını) inkar edip bunların tamamına havaadis (yaratılmış olaylar, oluşumlar ) dediler.
Bunun başlıca sebebi aynı entellektüel zemini paylaştıkları ve aynı kanıtları kullandıkları Cehmi ve Mu'tezili grublarla ayrı düşmemekti. Çünki Cehmiyye ve Mu'tezile, yine sınıflandırması ve terminolojisi ateistlere ait bir dili kullanarak onlara evrenin yaratılmış olduğunu açıklama gayesi peşindeydiler. Yani ateistlere, onların kuramlaştırdığı bir yolla bir şeyleri anlatmak isteyen ehli kelamıın sözlerini bırakmamak için Ehli Sünnetin itikad esaslarını terkettiler.
Bu sebebledir ki aynı köken üzerinde kurulmaları maturidi ve eş'ari-küllabi itikadını temelde birbirlerine çok yakın hale getirmiştir. Bu kökenler ve temel vazifesi gören kaynak her ne kadar bazen farklı da görünse Cehmiyye ve Mu'tezili öncüllerinden alındı. Bu iki öncül grub ise bu dili ateist felsefecilerle tartışırlarken öğrendiler.

Ebu Mansur el-Maturidi 333 hicri yılında vefat etti ve geriye Cehmiyye ve Mu'tezilenin sıfatlarla ilgili ayetlere ettikleri te'villerin kaynaklık ettiği ve kendi topladığı tevillerden oluşan "Te'viilaat Ehli Sünne" benzeri bir kaç çalışma bıraktı. Diğer bir kitabı ise "Kitaabut Tevhid" olup burda da Cehmiyye ve Mu'tezilinin gittiği yol olan kelamcı prensiplerle, Allahın Rab Olmasını anlatmaya çalışmıştır. Bunu yaparken, Selefi Salihinin yoluna ters olarak Allahın sıfatlarını aksini anlatarak iptal ya da mecazileştirerek red yoluna girmiştir. Cehmiyye ve Mu'tezile ile olan tek farkı ise Allahın varlığını ispat için ileri sürdükleri kanıtları ve teorilerini geçersiz yapacak sıfatların hangileri olduğunun seçimine yöneliktir. Yani Maturidiyyenin, meşhur zannedilen Cehmi-Mutezili restleşmesi ve onları redleri zannedildiği gibi farklı usullerin restleşmesi değil, aynı usulun anlatım biçimi ve tercihleri arasındaki problem ve farklılaşma ile ilgilidir. Oysa bu tür farklılaşma nerdeyse her cehmi-mu'tezili imamın kendileri arasında bile süregelmekteydi. Maturidinin bu bağlamda Mu'tezile ile olduğu gibi Rafiiza ve Karaamitalara yönelttiği tekzipler de vardır.

Kullabiyyeyi, Eş'arileri, Maturidileri temelde aynı yapan ve birbirlerine yaklaştıkları konu: Allahın fiili sıfatlarını, onların tanımlamasıyla "havadis"lerin red edilmesidir. Onların algıladığı evren, bir olaylar(havadis) bütününden başka birşey değildir. Bu nedenle onlar vahyedilen ve resullahdan sas. nakledilen metinlerde bir ilahi husus, olay veya oluşum izlenimi verirse onun tevil edilerek red edilmesini savundular. Hatta onlardan bazıları daha ileri giderek bizzat kelamullah olan Kur'anın bile o havadis arasında saydılar. Örneğin istivaa (yükselmek), nuzuul (inmek), ğadab (kızgınlık), muhabbeh (sevgi), rizaa (memnuniyet) vb. hep havadis yani yaratılmış sayılıp başka mecazi manalara tevil ederek uzaklaştırıp yok saydılar.

Maturidiyye, Mutezilenin kullandığı delil ve argümanları terkedemeğinden kendi mantıklarındaki akılcılıklarını ve müslümanlar arasındaki pozisyonlarını korumak için ilahi isim ve sıfatlardan bazılarını kabul fakat tüm sıfat fiileri red eden bir inancı kendilerine sistemleştirdiler.

Tüm bu ehli kelam fraksiyonların gittikleri yol olan kelamcılık, ehli Hadis-Eser-Sünnet olan Selefi salihinin yoluna muhalif olduğu gibi onların ortaya çıkardıkları yeni inançlarda yeralanlar, Allah ve onun Resulü sallallahu aleyhi vesellem bildirdiklerine muhalif ve red edici hususlar içermektedir. Yine ne Kitabın ne Resülün agzından çıkmamış kelimelerle ve terminoloji ile sıfatları red yoluna vahyi ise tevile yöneldiler.

ben de maturidinin bir türk alimi olduğunu biliyorum akaidi konuda konuşmak istemem şahsen